Пенитенциарлық субмәдениеттің бас бостандығынан айыру орындарындағы қылмыстылыққа әсерін криминологиялық бағалау

Аңдатпа

Бұл ғылыми зерттеу қылмыстық-атқару жүйесі (ҚАЖ) мекемелеріндегі қылмыс динамикасына пенитенциарлық субмәдениеттің ықпалының өзекті мәселесіне арналған. Жұмыстың мақсаты-осы әсердің дәрежесі мен механизмдеріне криминологиялық бағалау жүргізу, сондай-ақ деструктивті субмәдени факторларды бейтараптандыру бойынша ұсыныстар әзірлеу. Зерттеудің негізгі бағыттары пенитенциарлық субмәдениеттің мәні мен құрылымын талдау, оның Қазақстанда қалыптасуы мен дамуының тарихи алғышарттарын зерделеу, оның криминогендік жағдайға, криминалдық әлеуметтену процестеріне және рецидивтік қылмысқа әсер ету тетіктерін анықтау болып табылады. Негізгі идея-пенитенциарлық субмәдениет-бұл бас бостандығынан айыру орындарындағы құқықтық тәртіпке айтарлықтай теріс әсер ететін және сотталғандарды қайта әлеуметтендіру процесіне кедергі келтіретін тұрақты бейресми жүйе.

Жұмыстың ғылыми маңыздылығы пенитенциарлық субмәдениеттің ҚАЖ-дағы қылмысқа әсерін тұтас криминологиялық зерттеуді жүргізу болып табылады. Практикалық маңыздылығы зерттеу нәтижелерін ҚАЖ органдарының, прокуратураның, Ішкі Істер Министрлігінің қызметінде, сондай-ақ қайталама қылмыстың алдын алу бағдарламаларын әзірлеу кезінде пайдалану мүмкіндігінен тұрады.

Негізгі нәтижелер мен талдаулар пенитенциарлық субмәдениеттің кеңестік пенитенциарлық жүйеде тарихи түрде қалыптасқан өзіндік иерархиясы, құндылықтары мен нормалары бар тұрақты әлеуметтік-нормативтік құбылыс екенін көрсетеді. Зерттеу субмәдениеттің сотталғандардың мінез-құлқына айтарлықтай әсер ететінін, қылмыстық әлеуметтенуге, бейресми иерархияның қалыптасуына және қайталанатын қылмыс деңгейінің жоғарылауына ықпал ететінін анықтайды. Халықаралық тәжірибемен салыстырмалы талдау сотталғандарды ұстау жағдайларын ізгілендіруге және белсенді қайта әлеуметтендіруге бағытталған кешенді реформалардың қажеттілігін көрсетеді.

Жүргізілген зерттеудің құндылығы Қазақстандағы бас бостандығынан айыру орындарындағы пенитенциарлық субмәдениеттің қылмысқа әсерін жүйелі криминологиялық талдауда жатыр, бұл отандық ғылым үшін жаңа болып табылады. Жұмыс қорытындыларының практикалық маңыздылығы жүйеішілік қылмысқа қарсы іс-қимыл шараларын әзірлеу және жетілдіру, қайта әлеуметтендіру бағдарламаларының тиімділігін арттыру және бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдар арасында рецидивизм деңгейін төмендету үшін ғылыми негізделген базаны ұсыну болып табылады.