Онлайн алаяқтық пен дипфейк технологияларына қатысты халықаралық және ұлттық құқықтық негіздер қылмыстық құқықтағы салыстырмалы талдау
Қаралымдар: 8 / PDF жүктеулері: 3
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-6844-2025-152-3-212-228Кілт сөздер:
дипфейк-технологиялар, онлайн алаяқтық, қылмыстық құқық, құқықтық негіздер, жасанды интеллектАңдатпа
Зерттеудің өзектілігі цифрлық технологиялардың жылдам дамуы мен генеративті жасанды интеллекттің енгізілуімен айқындалады. Бұл жағдай онлайн-алаяқтықтың жаңа түрлерінің, соның ішінде дипфейктерді қолдану арқылы жасалатын қылмыстардың пайда болуына алып келді. Шынайы контенттен ажырату қиын аудио және бейнематериалдарды құра алатын бұл технологиялар қылмыстық схемалардың манипулятивтік әлеуетін күшейтіп, олардың әшкереленуін қиындатады. Қолданыстағы халықаралық және ұлттық құқықтық тетіктер мұндай сын-қатерлерге жеткілікті бейімделмеген.
Мақаланың мақсаты – дипфейктерді қолданатын онлайн-алаяқтыққа қарсы іс-қимылды реттейтін халықаралық және ұлттық құқықтық негіздерді салыстырмалы талдау, құқықтағы олқылықтарды анықтау және оларды жоюдың бағыттарын ұсыну. Зерттеу нысаны – онлайн-алаяқтықтағы дипфейк технологиялары мен әлеуметтік инженерия, зерттеу пәні – оларды шектеудің қылмыстық-құқықтық тетіктері.
Әдістемелік база жүйелі және салыстырмалы талдау, құқықтық актілер мен академиялық еңбектердің контент-талдауы, кейс-стади, сондай-ақ классификация және жалпылау әдістерінен тұрады.
Нәтижелер халықаралық құжаттарда, мысалы, Будапешт конвенциясында, дипфейктерге қатысты тікелей нормалардың жоқтығын көрсетті. Бұл құқықтық айқындықты төмендетеді. Ұлттық құқықтық жүйелерде айтарлықтай айырмашылықтар бар: АҚШ, Ұлыбритания және ЕО арнайы нормаларды әзірлеуде, ал посткеңестік елдер негізінен алаяқтық пен қолдан жасауға қатысты жалпы ережелерге сүйенеді. Сот тәжірибесінің талдауы қылмыстарды саралауда, синтетикалық контентті анықтауда, сараптамалар жүргізуде және құқық қолданудың бірізділігін қамтамасыз етуде қиындықтарды айқындайды.
Мақалада арнайы нормаларды әзірлеудің, халықаралық тәсілдерді үйлестірудің және ынтымақтастықты институционалды нығайтудың қажеттілігі атап өтіледі. Зерттеудің практикалық маңызы – ұлттық құқықтық жүйелерді жаңғыртуға және трансұлттық цифрлық алаяқтыққа қарсы күрестің тиімділігін арттыруға бағытталған ұсыныстарды қалыптастыру.
